Yudel Borishansky is a merkwüridiger typ vun dier Vilner
Jüdischer gass. Ich bin mit ihm bekannt geworen in die billige wõhnungen vun
YKA, wu er hât gehat sein dirah
(lodgings) zwischen die überige Yiddische kabtzonim
(paupers). Alléin is âber Borishansky nischt geween kéin kabtzan. Er hât gestammt vun die grõsse Vilner gvirim (the wealthy). Hât alléin amâl auch gehat a sakh (quantity) geld. Nor vun sein geld
un vermögen is geworen a tal (ruins).
A téil hât men ihm ângesetzt. Un a téil hât er allein aweg-gegeben.
Sein vâter hât ihm gelâsen a yerushah (inheritance) vun zehndlige tausender. As er hât bekummen
die reiche (inheritance) vun zehndlige
tausender. As er hât bekummen die reiche yerushah,
hât er nischt gewusst wâs zu tuen dermit. Wâum Borishansky is geween a grõsser talmudist, hât gut gekennt Hebräisch un
verstannen Russisch un Deutsch. Nor zum praktischen leben is er geween gâr
nischt zu-gegréit. Vun geschäft, bloff, handel hât er kéin shum begriff nischt gehat. Dâs is geween a derwachsener mensch, mit
der natur vun a kind. A tamim, wie
Yidden sâgen. Asa mensch hât gekönnt nor tuen éin geschäft, wâs fo’dert nischt
kéin kop-drehenisch: weren a malveh
(lender) un leben vun prozent. Un Borishansky hât asõ getân. Er hât genummen
sein ganze yerushah un hât verliehen
leuten. Asõ wie âber mohnen hât er nischt gekönnt – er hât kéin hartz nischt
gehat jenem ân-zu-treten – un jeder vun seine léiher hât schõn gewusst sein
natur, hât men ihm, s’versteht sich alléin, dâs geliehene geld zurck nischt
âbgegeben. Hât er alléin gegeben gemillos-khasomim,
nedovos (donations), kléine halvayos
(loans). Âbsâgen hât er keinmâl nischt gekonnt. Wer es hât nor gemacht a krumme
miene, wer es hât gehat an um-mutig hartz, hât er ihm âbgegeben alts, wâs er
hât bei sich gehat.
Borishansky is geween a typ vun geborene edele
volks-idealisten, wâs können nischt zusehen dem volks-leiden, wâs können nischt
denken wegen éigener ruh un bequemlichkeit, be-sha’as
(while) séi sehen arum sich asõviel eledn.
Borishansky is aphilu
(even) nischt geween a kind vun’m volk, asõ wie Dvoyrha Esther. Âber er is
geboren un erzõgen geworen in der Vilner Jüdischer Gass. Er hât nur gedarft
araus vun stub, um zu sehen dem verzwéifellten lebens-kampf vun der Jüdischer
masse.
Er is geboren geworen mit a düner, zarter neshoma (soul), wâs fühlt tief jenem’s
schmerzen, gleich wie seine éigene, un noch viel mehr vun seine éigene.
Ein unterscheid, sehr a wichtiger, is dâ zwischen
Dvoyrah-Esther’n un Borishanski’n. Dvoyrah-
Esther is geween, zu der selber
zeit, i a grõsser idealistin, i a mensch mit sehr an ausgerecherten, gesundten,
praktischen geist. A muster vun a klal-tuerin
(communal activist) in besten demokratischen sinn. Ihr hilf hât gedarft nischt
stillen die leiden auf a moment, nor stellen dem bedärftigen auf die füess, er
soll können helfen sich alléin. Sie is auch geween fähig zu organisieren, zu
weben arum sich khaverim (associates)
un khavertehs, wâs solllen ihr helfen
un wemmen sie soll können übergeben b’yerushah
ihr edele arbet. Sie is geween a proste Yiddeneh, hât nischt gewusst vun kéin
theorie un hât doch gewirkt systematisch un gesetzt mit ihr geborenem richtigen
verstand in gefühl.
Borishansky is in ot der hinsicht a voll-komner kontrast vun
Dvoyrah-Esthern. Er wéiss nischt fun kéin system. Er is nischt fähig zu
vertrachten sich auf später, er handelt blõs unter der wirkung vun’m impuls,
wie es diktiert ihm in dem moment sein edele, zarte neshomah. Derseht er an âbgerissenem menschen, is er m’kayim dem posuk (put the verse to action): “ ki tire’ah orum u-kh’sito” – as du sehest a nacketen – deck ihm zu.
Er nehmt arâb vun sich dem mantel, tzi sein rock, sein pâar stiewel un git aweg
jenem. Hât éiner nischt wu über-zu-nächtigen – nehmt er ihm zu sich. Õb var ihm
kummt nischt aus kéin platz – geht er aweg nächtigen ergetz anders, “mich”,
sâgt er, “kenn men un m’wet mich arein-lâsen nächtigen umetum. Âber an
umbekannten will kéiner nischt arein-lâsen”. Is bei imitzen wer krank, sorgt
schõn Borishansky wegen a doktor un medizin, er hât schõn seine doktoyrim un
âpthekin un medizin un nischt alléin, oder kriegt bei an anderen mezumon-geld (cash), far der familie vun
dem kranken.
To Be Continued….
No comments:
Post a Comment