Monday, April 16, 2012

Yudel Borishansky



Yudel Borishansky is a merkwüridiger typ vun dier Vilner Jüdischer gass. Ich bin mit ihm bekannt geworen in die billige wõhnungen vun YKA, wu er hât gehat sein dirah (lodgings) zwischen die überige Yiddische kabtzonim (paupers). Alléin is âber Borishansky nischt geween kéin kabtzan. Er hât gestammt vun die grõsse Vilner gvirim (the wealthy). Hât alléin amâl auch gehat a sakh (quantity) geld. Nor vun sein geld un vermögen is geworen a tal (ruins). A téil hât men ihm ângesetzt. Un a téil hât er allein aweg-gegeben.

Sein vâter hât ihm gelâsen a yerushah (inheritance) vun zehndlige tausender. As er hât bekummen die reiche  (inheritance) vun zehndlige tausender. As er hât bekummen die reiche yerushah, hât er nischt gewusst wâs zu tuen dermit. Wâum Borishansky is geween a grõsser talmudist, hât gut gekennt Hebräisch un verstannen Russisch un Deutsch. Nor zum praktischen leben is er geween gâr nischt zu-gegréit. Vun geschäft, bloff, handel hât er kéin shum begriff nischt gehat. Dâs is geween a derwachsener mensch, mit der natur vun a kind. A tamim, wie Yidden sâgen. Asa mensch hât gekönnt nor tuen éin geschäft, wâs fo’dert nischt kéin kop-drehenisch: weren a malveh (lender) un leben vun prozent. Un Borishansky hât asõ getân. Er hât genummen sein ganze yerushah un hât verliehen leuten. Asõ wie âber mohnen hât er nischt gekönnt – er hât kéin hartz nischt gehat jenem ân-zu-treten – un jeder vun seine léiher hât schõn gewusst sein natur, hât men ihm, s’versteht sich alléin, dâs geliehene geld zurck nischt âbgegeben. Hât er alléin gegeben gemillos-khasomim, nedovos (donations), kléine halvayos (loans). Âbsâgen hât er keinmâl nischt gekonnt. Wer es hât nor gemacht a krumme miene, wer es hât gehat an um-mutig hartz, hât er ihm âbgegeben alts, wâs er hât bei sich gehat.

Borishansky is geween a typ vun geborene edele volks-idealisten, wâs können nischt zusehen dem volks-leiden, wâs können nischt denken wegen éigener ruh un bequemlichkeit, be-sha’as (while) séi sehen arum sich asõviel eledn.

Borishansky is aphilu (even) nischt geween a kind vun’m volk, asõ wie Dvoyrha Esther. Âber er is geboren un erzõgen geworen in der Vilner Jüdischer Gass. Er hât nur gedarft araus vun stub, um zu sehen dem verzwéifellten lebens-kampf vun der Jüdischer masse.

Er is geboren geworen mit a düner, zarter neshoma (soul), wâs fühlt tief jenem’s schmerzen, gleich wie seine éigene, un noch viel mehr vun seine éigene.

Ein unterscheid, sehr a wichtiger, is dâ zwischen Dvoyrah-Esther’n un Borishanski’n. Dvoyrah-
Esther is geween, zu der selber zeit, i a grõsser idealistin, i a mensch mit sehr an ausgerecherten, gesundten, praktischen geist. A muster vun a klal-tuerin (communal activist) in besten demokratischen sinn. Ihr hilf hât gedarft nischt stillen die leiden auf a moment, nor stellen dem bedärftigen auf die füess, er soll können helfen sich alléin. Sie is auch geween fähig zu organisieren, zu weben arum sich khaverim (associates) un khavertehs, wâs solllen ihr helfen un wemmen sie soll können übergeben b’yerushah ihr edele arbet. Sie is geween a proste Yiddeneh, hât nischt gewusst vun kéin theorie un hât doch gewirkt systematisch un gesetzt mit ihr geborenem richtigen verstand in gefühl.

Borishansky is in ot der hinsicht a voll-komner kontrast vun Dvoyrah-Esthern. Er wéiss nischt fun kéin system. Er is nischt fähig zu vertrachten sich auf später, er handelt blõs unter der wirkung vun’m impuls, wie es diktiert ihm in dem moment sein edele, zarte neshomah. Derseht er an âbgerissenem menschen, is er m’kayim dem posuk (put the verse to action): “ ki tire’ah orum u-kh’sito” – as du sehest a nacketen – deck ihm zu. Er nehmt arâb vun sich dem mantel, tzi sein rock, sein pâar stiewel un git aweg jenem. Hât éiner nischt wu über-zu-nächtigen – nehmt er ihm zu sich. Õb var ihm kummt nischt aus kéin platz – geht er aweg nächtigen ergetz anders, “mich”, sâgt er, “kenn men un m’wet mich arein-lâsen nächtigen umetum. Âber an umbekannten will kéiner nischt arein-lâsen”. Is bei imitzen wer krank, sorgt schõn Borishansky wegen a doktor un medizin, er hât schõn seine doktoyrim un âpthekin un medizin un nischt alléin, oder kriegt bei an anderen mezumon-geld (cash), far der familie vun dem kranken.

To Be Continued….

No comments:

Post a Comment