Die samme interessante un angenehme minuten in Volozhin hâb
ich verbracht mit “Ptcholkeh”.
“Ptcholkeh” – dâs is der baal
akhsania (innkeeper), wu ich bin verfâhren. Asõ ruft men ihm in städtel
derfar, w^as er alléin wendt sich zu itlichen mit die wörter: “Ptcholetchkeh!” S’héisst biehnele meiner!”
Un wenn ich widme mein itztige schilderung dem balebus (owner) vun mein akhsania in Volozhin, tu ich dâs, nischt
blõs vun dankbarkeit, derfar, wâs ich hâb mit ihm asõ viel interessante minuten
verbracht. Wâs er hât mir asõ viel interessante mayssos (stories) derzählt; vun Reb Khayim’ken, vun Reb Itzelen,
vun Borukh dem Galitzianer, vun’m Shaygas Arieh, un lehavidil (a word which separated the sacred from the profane) vun’m
Graf Tiszkewicz. Ich tu dâs, weil “Ptcholkeh” alléin is takkeh einer vun die
merkwürdig’ste, vun die originel’ste Jüdische typen, wâs ich hâb wenn es is begegent, fâhrendig über Jüdische
städtlach.
Früher vun alts is Ptcholkeh a vier-un-neunziger. Wie asõ
Ptcholkeh wert nispoel (influenced by) vun seine vier-un-neunzig
jâhr, könnt ihr sehen vun dem dâsigen fakt, wâs a jungerman, a shokhen (neighbor) seiner, hât mir
derzälht.
“Dâs is geween mit a vier jâhr zurück”, derzählt mir der shokhen. “Ich hâb sich mit ihm zusammen getroffewn
in merkhatz (bathhouse). Sennen mir
arâb-gegangen beide in mikvah (ritual
immersion bath), âbgeschwenkt sich, un genummen beide sich hõben (Ed. note: a
Litvak hypercorrection; should be heben)
auf die träpplach. Ich hâb ihm untergekhapt bei’n ârem – versteht Ihr mich: a
mann vun über tishim. “Nu, Reb Wolf”,
sâg ich, “kummt, ich well Euch helfen arauf; mit arauf; mit a jungen mann wet
dâs gehen gringer.
As er git dâs auf mir asõ modne a kuck: “Aweg, du pischer!” Du west mir helfen arauf? Ich
well sich arauf-khappen früher far dir.”
“Un wâs méint Ihr? Ich hab noch kein zeit nischt gehat zu
spreisen; auf der fünfter träppel, is er schõn geween auf der fünfzehnter un –
õben, bei die sachen”.
Übrigens hât var mir Ptcholkeh alléin sich berühmt, as wenn
er git noch itzt a jungen mann a quetsch die hand, schreit jener: “oy-oy…!”.
Ptcholkeh hât 140 éiniklach un ur-einiklach. Kinder hât er
gehat fünf: drei sühn un zwéi töchter. A suhn mit a tochter hât er in Amerika.
Die hige kinder hât er schõn alle übergelebt. Nischt lang is a suhn gestârben,
wâs gât gewõhnt zusammen mit ihm, in akhsania.
Alle seine sühn sennen geween lerner un frumme Yidden. Über dem
nischt-lang-gestârbenem suhn hâben rabonim gemacht hespodim (eulogies). Der alter hört nischt auf wegen dem zu reden.
Wenn er redt, wéint er. Vun die kinder un éiniklach in Amerika hât er oft briev
un “piktchas”. Er hât mir i die briev, i die pictures gewiesen – a ganzen pack. Er hât lieb wegen séi zu reden,
oft durch-luftern i die pictures, i
die briev. Nur wer-wemmens sennen die éiniklach – is dem alten schwer far’nander-zu-kleiben
sich. Dâs selbe – mit die briev. A khutz (other
than) dem suhn’s un der tochters. Ein briev, sein suhn’s hâb ich gebeten er
soll mir schenken, un er hât mir geschenkt. Er is a kurzer un wet sein
interessant far die leser. Ich gib ihm über vun Hebräisch kimat (almost) wort in wort:
“Lieber Vater!” – schreibt der suhn (a mann vun a jâhr
siebezig) – “wegen dem, wâs du fregst, wâs ich tu, bin ich schõn neun jâhr a gabai vun der talmud-toyrah in Cleveland. Früher hâb ich kéin zeit nischt gehat,
nur itzt, as der Õber’ster hât mir geholfen, hâb ich gekauft a talmud-toyrah – a vier mauer, un dort
lernen drei hundert kinder. Ich hâb auch an éigenem beys-midrash in der talmud-toyrah.
Sechs a séiger in der früh kum ich davnen. Nâch’n davnen lern ich a blatt gemora. Neun a séiger geh ich alle tâg
besuchen meine aus-gegebene töchter. Vun 12 bis 1 is mittâg. Nâch mittag dremel
ich sich durch a shoh (an hour). Vun
2 bis 4 verbreng ich in stub. Vier a séiger geh ich aweg in talmud-toyrah, sehen, wie m’lernt dort.
Wârum mir hâben dort sieben melam’dim
(teachers). Dernâch davnen mir b’tzibur
(together) minkha un mayrev
(afternoon and evening prayers). Vun 7 bis 8 geht die ganze familie zum tisch
essen supper, s’héisst vyetchereh. Vun 8 bis 9 âwend lernt men
weiter a blatt gemora in beys-midrash .”
Wie Ihr seht, hât sich Ptcholkeh’s suhn eingegeben
ein-zu-ordnen sich in der neuer welt noch auf’n alt-héimischen steuger. Er hât
schõn auch kinder un éiniklach un alle sennen reich.
Auf demselben béugele papier, vun der ander seit, is a kurze
zuschrift vun’m schwâgger – der schwester’s mann. Auch an interessanter. Er
schickt a mazel-tov vun an éinikel’s khasseneh (wedding). Er rechent nâch Peysakh zu fâhren kén Eretz-Yisroel, wet er fâhren durch
Rusland un “mir wellen sich i.h. (im yirtzeh ha-shem, God willing) sehen.”
Vun seine kinder hât er nakhis
(gratification, pride): Khavah un Ethel leben, borukh ha-shem, gut. Séi fehlt kéin sach nischt. Schmuel (dorten
héisst er Doktor Emil) tut sehr a guten shidukh
(match). Er is jetzt bei der kalah
(bride). “Alle gerüssen Euch un ich schick Euch a matonah (gift) füftzig rubel.”
To Be Continued….
Greetings! I was googling for ausgeklieben to verify if this was even a word and so I indeed found some Gothic typeface book along with yourself aryanizing Yiddish language into Modern High Christlich.
ReplyDeleteThat IS a slick contribution to the ongoing effort to resuscitate the secular usage and it would be even more so if you applied your talents to some higher literature - say, the stories of Yud Beys Zinger or Elie Wiesel's Die Nâcht or some of the more salacious chapters of the Joy Division. It'd bounce up your hit count, the Germans would love it, and the promise of proficiency in a living and modern european tongue might as well move some of the currently wavering hipster enthusiasts to charge well beyond the first few phrases.
éi&ei&eu&au&õ&i&ü&o&â&a - to your most humble guest this approach does look more auspicious than any of the redundant attempts to just rerender Yiddish in English or Cyrillic.
First things first, though; for now I'd look for a systematic solution to the Hebrew, Aramaic and Slavic question.
If it is ought to be true to the roots, write pčëlkè, pesaḥ, Voložin, bʻal habayiṯ, samè, kallâh etc. pp.; if, however, you're seeking to keep it Hochdeutsch -and digestible to the blondebeest- it is Ptschollke, Péissach, Woloschin, Ballebos, ßamme and Kalle with some additional diacritics for the ז closing a syllable or for the זש whenever it's not French.
In your current, somewhat, rootless and, somewhat, cosmopolitan orthography, are you drawing from some extant system? I'd just love to learn the background.
p.s.: Where is Steuger stemming from? It is fairly common but I still couldn't find any obvious cognates in the German dictionaries.
The Yiddish "kleiben", clearly a cognate to "cleave", takes many prefixes: arein-kleiben, uber-kleiben, aus-kleiben, etc. and I was surprised to learn that it does not seem to occur at all in German, except possibly in some very archaic texts.
ReplyDeleteThe Litwin work is of great historical interest to me, except the author has a tendency to go overboard with sentimentalization and repetition. Once he gets around to telling the actual stories, I find the historical content fascinating. I have applied my talents to other writers in the past, without a great deal of success; you might check out my website "www.onforeignsoil.com" for more information on things I've done.
I'm glad you seem to enjoy the German spelling; my treatment of the Hebrew and Slavic components more or less reverts to the phonetic. I don't want the Hebrew or Slavic words to look German...that's why I don't go for Ptscholke, etc. In a way I'm reflecting the old Yiddish spelling with the German-style spelling of the German words and the Hebrew spelling of the Hebrew words. I just abhor the bland phonetic system used by the Yiddish academicists. It doesn't even look like a language to me.
Steuger is a most perplexing question. I have never been able to figure out where it comes from. I'm not even sure of the real pronunciation because sometimes it's given as shtoyger and sometimes as shteyger or even shtayger...and some of these might represent Litvak hypercorrection. So I don't know what the original German root wood have even been...steiger? stauger? even stoger? A lebens-steuger is a way of life, but beyond that I can't explain it.
Thanks for your input and keep in touch.