Ich bin gegangen mit a bekannten in éiner vun die gedichte
un schmutzige Jüdische gässlach in Vilna. Früher var uns is gegangen,
eigentlich geloffen, eppis an alte Yiddeneh, an aus-gebõgene, in a tchepik, in
a kortene, watove kaftankeh. Sie is geloffen schwimmendig, asõ wie eilendig
sich ergetz wuhin. Un wie sie is geloffen eingebõgen, schwimmendig, hâben
weiber, mansbil, kinder, alts wâs is gekummen ihr antkegen auf dem schmâlen
trottoir, gewichen ân a seit, gelâsen mit derekh-eretz
(respect) ihr dem weg.Die weiber bei die koshikehs, bei’m areingang vun tiefe,
schmâle kellers – wâs nur die Jüdische gass vermâgt aselche – hâben sich
aufgestellt un gemüht sich zu machen der altinker bréiter, freier dem weg. Vun
beide seiten hâben ihr die weiber geschâckelt mit die köp un âbgegeben “gut ‘nawend.”
Ich hâb in ânheb sich nischt zugekuckt der dâsiger szene.
Dem respekt vun die bass-weiber zu an alte Yiddeneh, hâb ichgefunnen far
natürich, nur mein bekannter hât sich a kehr getân zu mir:
“Ihr kennt ot die eingebõgene Yiddeneh in dem tchepik, wâs
lauft var uns?”
“Nein, wâs is?”
“Ihr kennt sie nischt? Wâs redt Ihr? Dâs is doch Dvoyrah
Esther!”
Mein bakannter, a gebõrener a Vilner, hât ausgeredt “Dvoyrah
Esther” asõ wie die dâsige zwéi wörter wollten far mir alts erkärt un mehr
zugeben is nischt nöetig (original “nõtig”, an example of Litvak
hypercorrection.)
Wen ich hâb gemacht a fragendige miene, hât sein ponim
ausgedrückt noch mehr verwunderung.
“Ihr kennt nischt Dvoyrah Esther!” hât er nochamâl
über-gefregt. “Ihr hât nischt gehört vun Dvoyrah Esther’s gemilos khesed (free loan society), Dvoyrah Esthe’s kloys, Dvoyrah Esther’s prushim (hermits), Dvoyrah-Esther’s drei-gârendige
kesheneh? Kind un keit kenn doch ihr in Vilna!”
Jetzt hâb ich verstannen un hâb sich wirklich verschämt….ich
bin kimat (almost) a jâhr in Vilna un
hâb sie gâr nischt gesehen, gâr nischt gehört vun ihr, vun der, wâs kind un
keit kennen in Vilna.
As ihr geht durch die Vilner enge, finstere, schmutzige
Jüdische gässlach: betracht die ângerissene weiber bei die kästlach,
multerlach, koshikehs mit täp, mit die gefrõhrene, ângefaulte äppel, gekochte
un gebrâtene bâbes, kartoffel un die überige groschene sekhoyros (merchandise) far der ârim’ster Jüdischer bevölkerung;
betracht die gelle, ausgedarte peynimer
(faces); dâs weiken sich un friehren dâ in regen un in schnee, in blotte un in
schmutz; dem lyarem, hu-ha un gepilder; dem bitteren, verzwéiffelten kampf far
dem lelenden guilden oder zwéi a tâg; as ihr kuckt sich zu aufmerksam zu die
dâsige harz-reissende szennes, bleibt ihr zeitenweis, nischt willendig, stehen
überrascht, quetscht verwundert mit die pleytzehs: wie können menschen asõ
leben? Wu nehmen séi die eiserne moralische kraft, wâs bindt séi zu zu’m leben,
wâs halt séi âb vun verzwéiffelung, vun selbst-mord, vun verbrechen?
Un die rettenis wert euch erklärt, wen ihr wert nähenter
bekannt mit dem innerlichen leben vun der Jüdischer masse. Der grõsser elend,
in welchen sie trinkt sich einsam un hilflos, beschaft merkwürdige typen
menschen, wâs ihr könnt séi gefinnen nur in der Jüdischer gass: beshaft
voks-idealisten, emmise (genuine)
kinder vun die masse, menschen ohn diplomen vun doktoyrim un ohn s’meykhos auf rabbonos; poshute
(ordinary) menschen, wâs sennen geboren in der Jüdischer gass, un dort leben
séi, un dort starben séi.
To Be Continued….
No comments:
Post a Comment