Sunday, March 25, 2012

Folk-Heroes of Ruzhinoi



Itliches Jüdisch stäedtel hât bis der letzter zeit gehat seine volks-idealisten, wâs hâben sich âbgesâgt vun séier persönlichen leben un sich âbgegeben der ârmier Jüdischer masse. In kéin stäedtel sennen âber, ducht sich, ot die helden vun Volk nischt geween asõ originel, wie in Ruzhinoi. Dem vorigen dor (generation) hât séi Rushinoi gehat ganze drei, wâs hâben alle gelebt kimat (almost) in éin zeit. Éiner hât gehéissen Dovid der Melamed (religious teacher), der zwéiter – Löebe Vash, un der dritte – Hadassah.

Un nischt umsüst hât der Ruzhinoyer Jüdischer wâgon gedarft drei giborim (heroes) wâs sollen ihm schleppen. In ergitz is, dacht sich, der elend vun die massen nischt geween asõ grõss, die kontrasten zwischen beide seiten “brückel” asõ scharf, wie in Ruzhinoi. Vun éin seit – gviririm  (the wealthy), wâs leben in oysher  un gedulah (riches and splendor), wâs séier gvirschaft, yikhus (proud lineage), toyrah gehen über vun dor zu dor ; vun der ander seit – a temper, derschlâggener, âber nischt gâr umwissendig humon (the masses), wâs führt a leben vun sklaven, ephshar (possibly) noch äerger vun der sklaverei un leib-eigentum , in welcher es hâben gelebt die arumige pauerim bei séiere poreytzim.

In hartz\en vun’m Volk hât sich derum ângeklieben vun dor zu dor a verborgener, âber tiefer hass zu jene glückliche m’yukhosim (snobs) auf jener seit brückel. Derüber is kéin wunder nischt, wâs der protest vun die Jüdische weber hât sich dâ nischt selten ausgedrückt in der selber form, in welcher es hât sich ausgegossen der zorn vun die pauerim-knecht gegen séiere unterdrücker – sich ausgegossen in stikhishe wald-bundten.

Âber die volks-idealisten dâ, in Ruzhinoi, sennen nischt geween gleich zu die volks-helden vun andere städt. Zwischen Shimon Kaftan un Dvoyrah Esther vun Vilna, Reb Nachum vun Harodne, Meyer der Schuster vun Minsk un Dovid der Melamed vun Ruzhinoi is geween a grõsser khiluk (distinction). Jene sennen geween passive naturen, gute härtzer, wâs hâben gefühlt nur tzaar (anguish) un niscth zorn . An ander mensch is âber geween Dovid der Melamed. Er is geween nischt blõs a baal-toyvah (doer of good deeds), wâs nehmt bei’m rechen un git dem âriman, nur a min (type of) revoluzionär is er geween. Er hât mit die gvirim geführt an offenem kampf. Auf alle aseyphos (town hall meetings) vun die p’nei (leading citizens, lit. “faces, fronts”), wu men hât gehalten eytzos (proposals) wegen ârime-leut, flegt aus-wachsen die zorndige, böese figur vun Dovid der Melamed un er flegt nischt andersch rufen die gvirim, wie: “Grâbe bäucher! Pupiks-fresser!”

Dovid is geween früher a melamed. Dernâch is er geworen a meckler vun fuhren. A weib hât er gehat an arurah (shrew). Nur er hât geduldig übergetrâgen ihre klolos (curses) un getât seines. A kabtzan (pauper) is er geween a grõsser. Er flegt alléin âbkummen mit a tellerel krupnik , khotch in stub is bei ihm geween “kol tov” (all good things, plenty). Er flegt tomid (always) umgehen mit a sack auf die pleytzehs , oder mit a tâp unter’n ârem. Er hât schõn gehat balebatim (householders) un aphilu (even) gvirim - mit welche er hât ständig geführt a kampf – wâs flegen ihm vundestwegen arein-schicken: brõt, kartoffels, mehl un auch mezumon (cash) geld. D6as alts hât er zetéilt zwischen seine leut: alte, krnake, almunos (widows), yessoymim (orphans), ârime kalehs (brides), kloisnikehs. Es is nischt geween kéin gebrochen hartz, wâs Dovid der melamed hât dervun nischt gewusst. Getât hât er sein arbet still. Er flegt ânkummen pluzlung, arein-warfen die nedovah (donation) mit gewald un antlaufen. Seine “geber” hâben nischt gewusst vun die “nehmer” un éin kund hât nischt gewusst vun dem andern. As Dovid der Melamed is gestârben, hât der Jüdischer oylam – un dâs is geween ganzt stäedtel – mit erstaunen dersehen, wie zusammen mit séi ziehen sich vun die hinter-gässlach auf der levayeh (funeral) goyim - alte, junge, reissen sich zu der mateh mit klâgen un gewéin:  “Tatinkeh  
unserer! Speiser unserer, auf wemmen hâstu uns gelâsen! Wâs wellen mir tuen ohn dir!”

TO BE CONTINUED….

3 comments:

  1. giboyrim are strongmen, not heroes at least not the way it's used here. more comments to follow.

    ReplyDelete
  2. why do you translate m''yokhsim" as 'snobs'?

    ReplyDelete
  3. just for fun, I randomly copied a segment of this and went over to google translate (German to English). When I tried it in Hebrew "un" was translated as "UM-United Nations"


    Un nothin umsüst, the Jewish wagon Ruzhinoyer gedarft three giborim (heroes) which will carry him. In ergitz is, dreamed up the masses of miserable vun nothin geween aso great, the contrasts between the two sides "Brückel" Aso sharp as in Ruzhinoi. Since a vun - gviririm (the wealthy) to live in what Oysher un Gedulah (riches and splendor), which seier gvirschaft, yikhus (proud lineage), go over toyrah vun dor to dor; vun since the other - a temper, derschlâggener, but nothin 'at all umwissendig Humon (the masses), resulting in a slave-vun live vun ephshar (possibly) still äerger of slavery un-physical property, in which it lived in the arumige pauerim séiere poreytzim.

    ReplyDelete