Shklov is éine vun die merkwürdigste städt in Jüdischen Tehum (Pale of Settlement). Wen Orsheh
is geween die wiggeleh vun der Jüdischer grõss-bougeoisie, is Shklov geween ihr kheder (primary school), ihr schule, wâs hât ihr aufgehodevet un
erzõgen. Mir können sich itzt kaum vorstellen, wâs far a role Shklov hât
gespielt in Jüdischen handel, mit hundert jâhr zurück, un noch früher, vun
Yekaterinen, vis Nikolei dem 1-ten. Shklov is nischt blõs geween der
zentral-organ, wâs veréinigt un organisiert die Jüdische sokhrim-welt (merchant world) in tehum, nor sie is geween der quall vun wannen es hâben sich später
verspréit strommen vun Jüdischen handel über ganz Rusland. Überhaupt in Moskva
un Peterburg. Shklofski dvoryanen is
geween der titel mit welche der Moskver Fanya
hât sich in spass gekrõnt dem Jüden. Nor dâs is geween mehr wie a spass; das is
geween a wirklichkeit.
Die rolye wâs, zum téil, spielt itzt Homel, hât amâl
gespielt Shklov in a sakh grösseren
mass-stab. Homel is, asõ zu sâgen, der handels-schlüssel zwischen Lita un Põlen
vun éin seit, un Rossée, Kavkaz, Sibir, un Bukhara vun der ander. Wie auch b’klal (in general), zwischen ausland un
tief Rossée. Ot der schlüssel in a sakh
a grösserer mâss is geween amâl – Shklov.
Interessant is, as dem fundament zum Jüdischen handel in
Shklov gufah (proper) un dem ganzen
gegend arum, haben gelegt nischt die Yidden alléin, nor zwéi Russiche generalen
– vun die w6as hâben a gewisse zeit genossen Yekaterina’s liebe. Dâs senen
geween: der berühmter Fürst Potemkin un der Serb – General Zaritsch. Zaritsch
is geween Yekaterina’s favorit var Potemkinen. Er hât gegeben Yidden
verschiedene privilegiehs zu entwicklen handel. Er hat poshut (simply) alléin gewollt reich weren. Zaritsch, asõ wie
Potemkin, senen geween praktische un entwickelte menschen. Séi hâben sehr gut
gweusst die bedeutung vun Yidden var verspreitung vun handel in Rusland, wâs is
dämâlt geween sehr âbgestannen. Zaritsch hât sich nischt begnugent mit
ânkleiben reichtum indirekt, durch protegieren Yidden. Er hât poshut alléin getrieben treyphe bronfen (black-market liquor) un
gemacht falsche geld. K’dey (in
order) besser aus-zu-brengen die bronfen hât er gezwungen Yidden séi sollen bei
ihm kaufen die bronfen un verkâufen die pauerim. Wenn m’hât später bei ihm
gemacht a revisieh un gefunnen die falsche matbeyos
(coins), hât er arauf-gewarfen die ganze schuld auf Yidden.
Zulieb seine treyphe
business hât Zaritsch nötig gehat, as kéin shum (single) “knöppel”, sei vun die
hõche, sei vun die niederige, soll nischt arein-schmecken in sein meluchah (fiefdom). Aphilu (even) dann, wenn er is schõn geworen “aus mekhuten” (out of favor) mit
Yekaterinen, un sein platz hât vernummen Potemkin, hât er auch genossen a
gewisse unberürlichkeit vun person. Als gewesener beliebter vun der Kaiserin,
hât er ængewendet alle mittelnt zu halten die knöppel-leut wâs weiter vun seine mayantkehs. Aphilu die
itztige Shklover Yidden können sich nischt verwundern wâs far a min “Eretz Yisroel” dämâlt is geween.
K’dey wâs
länger auf-zu-halten sein khen
(grace) in Yekaterina’s augen, hât Zaritsch sich gemüht zu brengen der Kaiserin
verschiedene matonos (gifts),
überhaut – kléider un putz-stoffen. In Rusland hât men, versteht sich, kéin
grõsse antiquen nischt gekönnt bekummen, hat men es gemust beziehen vun
ausland. Dann is âber gween der grenetz-âbzâhl asõ umgeheuer grõss, as es is poshut nischt möglich geween zu bekummen
ausländische sekhoyrah (merchandise).
Hât Zaritsch gefunnen a mittel. Er hât die Yidden geholfen durchführen vun
ausland die artiklen, wâs er hât nötig gehat auf matonos der Kaiserin, ohn âbzâhl: poshut auf’n kontrabande weg. S’is leicht zu verstehen, as Yidden
hâben sich nischt begnugent mit durch-führen blõs Zaritsch’s sekhoyrah. Gâr in kurzen takeh hât sich
entwickelt a risiger miskhor
(commerce) mit ausländische sekhoyrah
über’n ganzen tehum, auf alle weggen, wâs führen vun die grenitzen
bis Shklov. Alts un alle auf die ween, wu die kontrabande-sekhoyrah hât gedarft gehen, is geween “verschmiert”, wie Shklover
Yidden drücken sich aus.
In jene zeiten hât men gebaut a chaussée vun Peterburg in Moskveh. Der chaussée hât gemust durchgehen Shklov. Zaritsch’s macht is âber
geween asõ grõss, as m’hât mit a kivun
(purposely) âbgezõgen vun dannen dem chausée ân a seit auf neun vyorst. Un derüber: während alle arumige
Jüdische städtlach hâben noch vun var hundert jâhren dem glatten chaussée-weg,
hât men in Shklov, bis mit zehn jâhr zurück, wenn der bahn is dâ geworen,
gemust fâhren mit a kaliken blottigen shlyakh.
Dâs is alts gemacht mit méin, as die “knöp-tayvolim” (button-devils, officials) soll nischt gelusten zu machen
aher ofte visiten.
Der miskhor vun
kontranbande hât sich âber asõ umgeheuer verspréit, as die regierung hât nischt
gekönnt bleiben a lange zeit in umwissenheit wegen dem, wâs dâ, in Skhlov, tut
sich.
To Be Continued…
No comments:
Post a Comment