Sunday, March 4, 2012

The Glory Days of Shklov: Jewish Smuggling



Shklov is éine vun die merkwürdigste städt in Jüdischen Tehum (Pale of Settlement). Wen Orsheh is geween die wiggeleh vun der Jüdischer grõss-bougeoisie, is Shklov geween ihr kheder (primary school), ihr schule, wâs hât ihr aufgehodevet un erzõgen. Mir können sich itzt kaum vorstellen, wâs far a role Shklov hât gespielt in Jüdischen handel, mit hundert jâhr zurück, un noch früher, vun Yekaterinen, vis Nikolei dem 1-ten. Shklov is nischt blõs geween der zentral-organ, wâs veréinigt un organisiert die Jüdische sokhrim-welt (merchant world) in tehum, nor sie is geween der quall vun wannen es hâben sich später verspréit strommen vun Jüdischen handel über ganz Rusland. Überhaupt in Moskva un Peterburg. Shklofski dvoryanen is geween der titel mit welche der Moskver Fanya hât sich in spass gekrõnt dem Jüden. Nor dâs is geween mehr wie a spass; das is geween a wirklichkeit.
Die rolye wâs, zum téil, spielt itzt Homel, hât amâl gespielt Shklov in a sakh grösseren mass-stab. Homel is, asõ zu sâgen, der handels-schlüssel zwischen Lita un Põlen vun éin seit, un Rossée, Kavkaz, Sibir, un Bukhara vun der ander. Wie auch b’klal (in general), zwischen ausland un tief Rossée. Ot der schlüssel in a sakh a grösserer mâss is geween amâl – Shklov.

Interessant is, as dem fundament zum Jüdischen handel in Shklov gufah (proper) un dem ganzen gegend arum, haben gelegt nischt die Yidden alléin, nor zwéi Russiche generalen – vun die w6as hâben a gewisse zeit genossen Yekaterina’s liebe. Dâs senen geween: der berühmter Fürst Potemkin un der Serb – General Zaritsch. Zaritsch is geween Yekaterina’s favorit var Potemkinen. Er hât gegeben Yidden verschiedene privilegiehs zu entwicklen handel. Er hat poshut (simply) alléin gewollt reich weren. Zaritsch, asõ wie Potemkin, senen geween praktische un entwickelte menschen. Séi hâben sehr gut gweusst die bedeutung vun Yidden var verspreitung vun handel in Rusland, wâs is dämâlt geween sehr âbgestannen. Zaritsch hât sich nischt begnugent mit ânkleiben reichtum indirekt, durch protegieren Yidden. Er hât poshut alléin getrieben treyphe bronfen (black-market liquor) un gemacht falsche geld. K’dey (in order) besser aus-zu-brengen die bronfen hât er gezwungen Yidden séi sollen bei ihm kaufen die bronfen un verkâufen die pauerim. Wenn m’hât später bei ihm gemacht a revisieh un gefunnen die falsche matbeyos (coins), hât er arauf-gewarfen die ganze schuld auf Yidden.
Zulieb seine treyphe business  hât Zaritsch nötig gehat, as kéin shum (single) “knöppel”, sei vun die hõche, sei vun die niederige, soll nischt arein-schmecken in sein meluchah (fiefdom). Aphilu (even) dann, wenn er is schõn geworen “aus mekhuten” (out of favor) mit Yekaterinen, un sein platz hât vernummen Potemkin, hât er auch genossen a gewisse unberürlichkeit vun person. Als gewesener beliebter vun der Kaiserin, hât er ængewendet alle mittelnt zu halten die knöppel-leut wâs weiter vun seine mayantkehs. Aphilu die itztige Shklover Yidden können sich nischt verwundern wâs far a min “Eretz Yisroel” dämâlt is geween.

K’dey wâs länger auf-zu-halten sein khen (grace) in Yekaterina’s augen, hât Zaritsch sich gemüht zu brengen der Kaiserin verschiedene matonos (gifts), überhaut – kléider un putz-stoffen. In Rusland hât men, versteht sich, kéin grõsse antiquen nischt gekönnt bekummen, hat men es gemust beziehen vun ausland. Dann is âber gween der grenetz-âbzâhl asõ umgeheuer grõss, as es is poshut nischt möglich geween zu bekummen ausländische sekhoyrah (merchandise). Hât Zaritsch gefunnen a mittel. Er hât die Yidden geholfen durchführen vun ausland die artiklen, wâs er hât nötig gehat auf matonos der Kaiserin, ohn âbzâhl: poshut auf’n kontrabande weg. S’is leicht zu verstehen, as Yidden hâben sich nischt begnugent mit durch-führen blõs Zaritsch’s sekhoyrah. Gâr in kurzen takeh hât sich entwickelt a risiger miskhor (commerce) mit ausländische sekhoyrah über’n ganzen tehum,  auf alle weggen, wâs führen vun die grenitzen bis Shklov. Alts un alle auf die ween, wu die kontrabande-sekhoyrah hât gedarft gehen, is geween “verschmiert”, wie Shklover Yidden drücken sich aus.

In jene zeiten hât men gebaut a chaussée vun Peterburg in Moskveh. Der chaussée hât gemust durchgehen Shklov. Zaritsch’s macht is âber geween asõ grõss, as m’hât mit a kivun (purposely) âbgezõgen vun dannen dem chausée ân a seit auf neun vyorst. Un derüber: während alle arumige Jüdische städtlach hâben noch vun var hundert jâhren dem glatten chaussée-weg, hât men in Shklov, bis mit zehn jâhr zurück, wenn der bahn is dâ geworen, gemust fâhren mit a kaliken blottigen shlyakh. Dâs is alts gemacht mit méin, as die “knöp-tayvolim” (button-devils, officials) soll nischt gelusten zu machen aher ofte visiten.

Der miskhor vun kontranbande hât sich âber asõ umgeheuer verspréit, as die regierung hât nischt gekönnt bleiben a lange zeit in umwissenheit wegen dem, wâs dâ, in Skhlov, tut sich. 

To Be Continued…

No comments:

Post a Comment