Itliches Jüdisch stäedtel hât bis der letzter zeit gehat seine
volks-idealisten, wâs hâben sich âbgesâgt vun séier persönlichen leben un sich
âbgegeben der ârmier Jüdischer masse. In kéin stäedtel sennen âber, ducht sich,
ot die helden vun Volk nischt geween asõ originel, wie in Ruzhinoi. Dem vorigen
dor (generation) hât séi Rushinoi
gehat ganze drei, wâs hâben alle gelebt kimat
(almost) in éin zeit. Éiner hât gehéissen Dovid der Melamed (religious teacher), der zwéiter – Löebe Vash, un der
dritte – Hadassah.
Un nischt umsüst hât der Ruzhinoyer Jüdischer wâgon gedarft
drei giborim (heroes) wâs sollen ihm
schleppen. In ergitz is, dacht sich, der elend vun die massen nischt geween asõ
grõss, die kontrasten zwischen beide seiten “brückel” asõ scharf, wie in Ruzhinoi.
Vun éin seit – gviririm (the wealthy), wâs leben in oysher un gedulah
(riches and splendor), wâs séier gvirschaft,
yikhus (proud lineage), toyrah gehen über vun dor zu dor ; vun der ander seit – a temper, derschlâggener, âber nischt gâr
umwissendig humon (the masses), wâs
führt a leben vun sklaven, ephshar
(possibly) noch äerger vun der sklaverei un leib-eigentum , in welcher es hâben
gelebt die arumige pauerim bei séiere poreytzim.
In hartz\en vun’m Volk hât sich derum ângeklieben vun dor zu dor a verborgener, âber tiefer
hass zu jene glückliche m’yukhosim
(snobs) auf jener seit brückel. Derüber is kéin wunder nischt, wâs der protest
vun die Jüdische weber hât sich dâ nischt selten ausgedrückt in der selber
form, in welcher es hât sich ausgegossen der zorn vun die pauerim-knecht gegen
séiere unterdrücker – sich ausgegossen in stikhishe wald-bundten.
Âber die volks-idealisten dâ, in Ruzhinoi, sennen nischt
geween gleich zu die volks-helden vun andere städt. Zwischen Shimon Kaftan un
Dvoyrah Esther vun Vilna, Reb Nachum vun Harodne, Meyer der Schuster vun Minsk
un Dovid der Melamed vun Ruzhinoi is
geween a grõsser khiluk
(distinction). Jene sennen geween passive naturen, gute härtzer, wâs hâben
gefühlt nur tzaar (anguish) un niscth
zorn . An ander mensch is âber geween
Dovid der Melamed. Er is geween nischt blõs a baal-toyvah (doer of good deeds), wâs nehmt bei’m rechen un git dem
âriman, nur a min (type of)
revoluzionär is er geween. Er hât mit die gvirim
geführt an offenem kampf. Auf alle aseyphos
(town hall meetings) vun die p’nei
(leading citizens, lit. “faces, fronts”), wu men hât gehalten eytzos (proposals) wegen ârime-leut,
flegt aus-wachsen die zorndige, böese figur vun Dovid der Melamed un er flegt
nischt andersch rufen die gvirim,
wie: “Grâbe bäucher! Pupiks-fresser!”
Dovid is geween früher a melamed.
Dernâch is er geworen a meckler vun fuhren. A weib hât er gehat an arurah (shrew). Nur er hât geduldig
übergetrâgen ihre klolos (curses) un
getât seines. A kabtzan (pauper) is
er geween a grõsser. Er flegt alléin âbkummen mit a tellerel krupnik , khotch in stub is bei ihm
geween “kol tov” (all good things,
plenty). Er flegt tomid (always)
umgehen mit a sack auf die pleytzehs
, oder mit a tâp unter’n ârem. Er hât
schõn gehat balebatim (householders)
un aphilu (even) gvirim - mit welche
er hât ständig geführt a kampf – wâs flegen ihm vundestwegen arein-schicken:
brõt, kartoffels, mehl un auch mezumon
(cash) geld. D6as alts hât er zetéilt zwischen seine leut: alte, krnake, almunos (widows), yessoymim (orphans), ârime kalehs
(brides), kloisnikehs. Es is nischt geween kéin gebrochen hartz, wâs Dovid der
melamed hât dervun nischt gewusst. Getât hât er sein arbet still. Er flegt
ânkummen pluzlung, arein-warfen die nedovah
(donation) mit gewald un antlaufen. Seine “geber” hâben nischt gewusst vun die “nehmer”
un éin kund hât nischt gewusst vun dem andern. As Dovid der Melamed is
gestârben, hât der Jüdischer oylam –
un dâs is geween ganzt stäedtel – mit erstaunen dersehen, wie zusammen mit séi
ziehen sich vun die hinter-gässlach auf der levayeh
(funeral) goyim - alte, junge, reissen sich zu der mateh mit klâgen un gewéin: “Tatinkeh
unserer! Speiser unserer, auf
wemmen hâstu uns gelâsen! Wâs wellen mir tuen ohn dir!”
TO BE CONTINUED….